Sokak lezzetleri gelişmekte olan birçok ülkede kent merkezlerinin ortak ve önemli özellikleridir. Sokak lezzetlerinin temel özelliği perakende olarak sunuldukları yer, yani “sokaktır». Bu lezzetleri talep edenler güvenlik, kalite ve sağlık bilgisi konularından daha çok, ürünlerin rahatlığı, ulaşılabilirliği ve bunların sonucu ortaya çıkan haz duygusuyla ilgilenmektedir.
Sokak yemekleri tüketme alışkanlığı birçok ülkenin yeme-içme kültürünün bir parçasıdır. Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki halkın yeme-içme alışkanlıklarında önemli yer tutmaktadır. • Uluslararası raporlara göre her gün 2,5 milyar insanın sokak yemeği tükettiği görülmektedir. Ülkemizde de yaygın bir şekilde tüketilen sokak yemekleri ülkenin hemen her şehrinde sokak yiyeceklerinin sunumu ve tüketimi kendine özgü şekilde yapılmaktadır
Sokak yemekleri kavramının tanımına ilk defa 1986 yılında Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütünün Endonezya’nın Jakarta kentinde düzenlediği, Asya’da Sokak Gıdaları ile ilgili bir çalıştayda yer verilmiştir.
Sokak lezzetleri tam olarak sokak, fuar, market, alışveriş merkezi veya park gibi yoğun yaya trafiğine sahip açık kamusal alanda satılan ve hemen tüketilebilen yiyeceklerdir.
Sokak lezzetleri, sokak satıcıları veya işportacılar tarafından dört tarafı duvarla çevrili olmayan, el arabası, kulübe, sepet, tepsi, üç tekerlekli veya motorlu bisiklet, kabin, kamyonet gibi hareketli ve sabit olmayan araçlarda satılmaktadır. Çeşit bolluğu, uygun ve genellikle besleyici gıdalar olması, düşük maliyetli olması ve özellikle kadınlar için istihdam yaratmasından dolayı sokak yiyecekleri sektörü son yıllarda hızla büyümektedir.
Gastronomi Turizmi Ve Sokak Yemekleri
Gastronomi turizmi kapsamında; yerel yemek kültürünü ve yanı sıra otantik lezzetleri tanımak, turizmin tüm yıla yayılmasına katkısı, her hava koşulunda deneyimlemeye imkân sağlamasıdır (Çalışkan, 2013). Yerel halkın kalkınmasında ve destinasyon imajında gastronomi turizmi, deniz-güneş-kum tatili dışında arayışı olanlar için önemli bir çekicilik unsurudur.
Günümüzde turistler, ziyaret ettikleri bölgenin yerel lezzetlerini tatmak ve hatta bazen sadece bir bölgenin yeme-içme kültürünü deneyimlemek istedikleri için bile söz konusu bölgeleri ziyaret etmektedirler. • Gastronomi turizmi, tarım ve hayvancılık sektörlerinin ağırlık kazanması açısından yerel halka önemli kazanımlar sağlamaktadır. Yerel mutfaklara olan ilginin sonucunda bölgesel tarım ürünlerine talebin ve yerel halkın gelirinin artmasına olanak sağlamaktadır.
Dünyada Ve Türkiye’de Sokak Yemekleri
Türkiye kendine özgü dokusu, tarihi birikimi, coğrafi konumu, mevsimsel özellikleri ile birlikte geçmişten günümüze zenginleşen, değişen oldukça çeşitli sokak lezzetlerine ve sokakta beslenme kültürüne sahiptir. Kebap, balık ekmek, ıslak hamburger, boza, döner, kokoreç, midye vb. birçok lezzet Türk sokak lezzetlerinin başlıcaları olarak kabul edilmektedir. Türk Sokak lezzetleri sayısındaki bu zenginlik, her bölgenin kendine has farklı kültür, lezzet ve dokuya sahip olmasından kaynaklanmaktadır.
Türkiye’de Sokak Yemekleri
Türkiye geneli incelendiğinde her ilde karşılaşabileceğimiz genel sokak lezzetlerine rastlamak mümkündür. Bunlardan bazıları şunlardır; • Simit • Ekmekten sonra en çok tüketilen unlu mamul simittir. Her ilde farklı şekillerde üretilen simitlerden bazıları Ankara simidi, İstanbul simidi, İzmir gevreği, Rize simidi (ker keli), Kırklareli simidi, Osmaniye simidi gibi.
Nohutlu Pilav • Ülkemizin hemen her ilinde karşımıza çıkan nohutlu pilav kendine has camekânlı özel seyyar araçlarla satışı yapılmaktadır. • Kokoreç • Anadolu ve Balkanlarda koyunun ince bağırsağı ve bumbardan yapılan, şişe sarılarak kor ateşte kızartıla bir çeşit sokak yemeğidir.
Döner Kebap • Tarihi 150 yıl öncesine kadar giden döner kebap Türk mutfağının en gözde sokak lezzetlerinden biridir. İlk çıkış noktası tam bilinmemekle beraber Bursa veya Kastamonu illeri olduğu düşünülmektedir. Bu konudaki en önemli kanıt 1855 yılında nerede çekildiği bilinmeyen bir fotoğraftır.
Köfte Ekmek Her ilimizde farklı şekillerde üretilip tüketilen köftenin çok fazla çeşidi vardır. İstanbul’da “Tükürük Köftesi”, Sivas Köftesi, Tekirdağ, Akçaabat, İnegöl köfteleri gibi her ilimizin kendine has köfte türüne rastlayabilirsiniz.
Kebaplar • Türkiye’den bütün dünyaya yayılan bir lezzet olan kebap, ülkemizin her tarafında tüketilmektedir. Özellikle güney, doğu ve güneydoğu illerimizin vazgeçilmez lezzeti son yıllarda gastronomi turizminin başlıca unsuru haline gelmiştir.
Tatlılar • Tatlı olarak tüketilen sokak lezzetlerinin başında bol şerbetli halka tatlısı gelmektedir. Diğer önemli tatlı ise Şam tatlısıdır. Yaz aylarında sıcak geçen bölgelerinde “bici bici” veya “ kar helvası” olarak isimlendirilen sokak lezzetlerindendir.
Börekler, Unlu mamuller ve Pideler • Büyük şehirlerde yemek için ayrılan zamanın yetersizliği, özellikle kahvaltıda poğaça, börek ve unlu mamullere yöneltmektedir. Çiğ börek, kol böreği, pideler, kır pidesi, poğaça, açma, çörekler, katmerler gibi her ilde farklı şekillerde yapılmakta günlük hayatta yaygın olarak tüketilmektedir.
Çiğ Köfte • İlk olarak Doğu ve Güneydoğuda yapılmasına rağmen tüm ülkede çok sevilen ve tüketilen sokak lezzetidir. • Atıştırmalıklar • Haşlanmış veya közlenmiş mısır, son yıllarda yaygınlaşan bardakta mısır, pamuk şekeri, Osmanlı şeker macunu, elma şekeri ve kâğıt helva gibi ürünler kültürümüzde yer alan lezzetlerden bazılarıdır.
Sokak Yemeklerinde Hijyen Ve Sanitasyon
Sokak yemekleri konusunda temizlik ve hijyen koşulları durumu her zaman en çok konu olan durumdur. Koşullar açısından risk faktörleri oldukça yoğundur ve yapılan araştırmalar sonucunda karşılaşılan gıda zehirlenmeleri bunu kanıtlar şekildedir (FAO,2012). • Çiğ gıdaların kalite sorunu olması, gıdaların uygunsuz saklama ve işleme koşulları ile satıcıların hijyen kurallarına uymayan bilgi ve tutumları sokak gıdalarıyla ilgili hastalıkların ortaya çıkmasına neden olmuştur (King, Awumbila, Canacoo ve Ofosu-Amaah, 2000; Akinbode, Dipeolu ve Okuneye, 2011).
Tüketiciler için bilgilendirmenin doğru yapıldığı ve uygun gıdaların seçilmesine yardımcı olunduğu sürece sokakta satılan yiyecekler, düşük gelirli birçok kişi için ev dışında sağlıklı ve dengeli bir menü elde etmenin en ucuz ve en kolay yoludur.
Sokak lezzetlerinin gastronomi anlamında değerli kabul edilmesi ve sürdürülebilir gelişme sağlanabilmesi için sokak lezzetlerinin coğrafi haritalarının hazırlanması gerekir. Sokaklarda servis edilen yiyecek içeceklerin reçetelerinin hazırlanması, sokak lezzet festivallerinin sayısının artırılması ve festivaller için daha fazla reklam ve pano çalışmasının yapılması, gastronomi turlarına meşhur sokak lezzet noktalarının eklenmesi gibi girişimlerde bulunulması gerekmektedir. Diğer yandan; yerli ve yabancı turistler için iller bazında sokak lezzet duraklarını gösteren ve bilgi veren küçük bir tanıtım kitapçıklarının hazırlanması, sokak satıcılarının yiyecekleri hazırlama, servis etme ve saklama aşamalarında uymaları gereken hijyen ve sanitasyon, gıda güvenliği ve çevre temizliğiyle ilgili kuralların belirlenmesi, uygulanması, denetlenmesi, sokak satıcılarına gıda güvenliği, hijyen ve sanitasyon ile ilgili eğitimler verilmesi ve satıcıların desteklenmesi gibi unsurların da dikkate alınması ile var olan sokak lezzetlerinin marka değeri ve bilinirliğinin de daha çok artacağını söylemek mümkündür.
